51. Hannibal Escapes from Danger
Quibus artibus ūsus Fabius Poenum in angustiīs inclūsit; sed ille callidior erat quam quī facile capī posset. Nam ārida sarmenta boum cornibus alligātā noctū incendit: bovēs dolōre et flammae lūce efferātī per montēs silvāsque hūc illūc discurrere. Quod ubi animadvertērunt Rōmānī ē tentōriīs prōruēre mīrāculō reī attonitī: Fabius autem dolōs esse ratus mīlitem intrā vallum retinuit. Dum haec geruntur Hannibal ex angustiīs exercitum ēdūxit. Nārrant scrīptōrēs, Poenum, ut Fabiō apud suōs fidem minueret, agrum eius intāctum relīquisse cum cēterōrum omnium agrōs populātus esset. Fabium autem ut sē suspīciōne līberāret agrum vēndidisse, eiusque pretiō captīvōs redēmisse.
posset—subjunctive after qui consecutive, = ut is.
discurrere--historic infinitive, often used instead of a finite verb for the sake of variety.
Fabio—dative, denoting disadvantage to the indirect object.
discurrere--historic infinitive, often used instead of a finite verb for the sake of variety.
Fabio—dative, denoting disadvantage to the indirect object.
52. Hannibal Takes Tarentum
Neque ita multō post Hannibal Tarentō potītus est, cum nōnnūllīs ex optimātibus persuāsisset ut urbem trāderent. Quī per speciem vēnandī urbe ēgressī ab Hannibale monitī sunt ut cum redīrent pecora ad urbem agerent, praedae partem cūstōdibus portae darent. Quod cum saepius esset factum cūstōdēs datō signō portam aperiēbant. Hannibal igitur dē hāc rē certior factus cum satis magnīs cōpiīs vēnātōrēs secūtus est. Datō signō cūstōdēs portam aperiunt. Dum aprum, quem sēcum portābant vēnātōrēs, mīrantur, incautī obtruncantur. Tum impetū factō Poenī in urbem ruere, in Rōmānōs saevīre. Līvius Salīnātor Rōmānōrum praefectus spē salūtis dēiectus, ubi receptuī cecinit in arcem cum paucīs sē recēpit.
per speciem--‘under the pretence.‘
receptui cecinit—‘gave the signal for retreat.’
receptui cecinit—‘gave the signal for retreat.’
53. Fabius Retakes Tarentum
Inde Hannibal praesidiō in urbe relictō cum exercitū discessit. Quibus audītīs Fabius quam celerrimē potuit Tarentum contendit. Veritus autem nē Poenus obsessīs auxiliārētur ad dolum sē contulit. Praefectō urbis corruptō Rōmānī mūrum ascendērunt. Fit strāgēs Poenōrum: urbs iterum praesidiō Rōmānō mūnītur. Tum Fabius Salīnātōrī, quī āmissō oppidō fūgerat in arcem, glōriantī atque ita dīcentī, "Mea opera, Q. Fabī, Tarentum recēpistī." "Certē," inquit rīdēns, "nam nisi tū āmīsissēs, ego numquam recēpissem." Poenus quid accidisset certior factus, et Rōmānīs esse suum Hannibalem cōnfessus est; eādem quā ipse cēpisset arte Tarentum āmissum esse.
se contulit—‘had recourse.’
Romanis—Hannibalem—‘that the Romans had a Hannibal of their own.’ The reflexive pronoun can be used with reference to the object when it causes no confusion of ideas.
Romanis—Hannibalem—‘that the Romans had a Hannibal of their own.’ The reflexive pronoun can be used with reference to the object when it causes no confusion of ideas.
54. The Battle of Cannae
Pigēbat tamen inertiae Rōmānōs, veritōs simul nē Italī sē cum hoste coniungerent. Itaque cōnsulēs magnīs cōpiīs praefectī apud vīcum quī Cannae appellābātur in Poenōs impetum fēcērunt. Fūsus fugātusque est Rōmānus exercitus, neque usquam graviōre vulnere afflīctā est rēspūblica. Neque tamen urbe potīrī victor potuit minimē ignārus multās cīvitātēs in societāte Rōmānōrum permanēre. Interim Rōmānī cōpiīs in Hispāniam missīs Hasdrubalem, frātrem Hannibalis, impediēbant Hannibalī subvenīre. Itaque Poenus nūntiīs Carthāginem missīs ōrāvit ut quamprīmum cōpiae in Ītaliam mitterentur, aliōquīn Rōmānōs invictōs fore. Quam lēgātiōnem sprēvērunt Carthāginiēnsēs, aiēbant enim eum quī tot victōriās dē Rōmānīs reportāsset satīs hominum habēre.
Cannae—a village in Apulia, in S. Italy.
neque usquam—preferable to et nusquam.
neque usquam—preferable to et nusquam.
55. Defeat of Hannibal
Itaque Hannibal dē male gestīs in Hispāniā rēbus certior factus, neque ūllam spem aut sibi aut frātrī superfutūram ratus, nisi frātris cōpia cum suīs coniungerentur, Hasdrubalem in Ītaliam cum omnibus cōpiīs ēvocāvit. Is tandem occāsiōnem nactus, eōdem itinere quō Hannibal vēnerat profectus est. Cōnsulēs autem eum in īnsidiīs captum ad flūmen Metaurum vīcērunt. Neque ita multō post Hasdrubalis caput in castra Poenōrum coniectum ad Hannibalem dēfertur, ignārum adhūc quid frātrī accidisset. Quod cum vīdisset āctum esse animadvertit, neque ūllam relinquī spem fore ut Rōmā potīrī posset.
neque ullam—preferable to et nullam.
Metaurum—a small river in Umbria, in Central Italy, flowing into the Adriatic.
Metaurum—a small river in Umbria, in Central Italy, flowing into the Adriatic.
56. Battle of Zama
Annō quārtō decimō postquam in Ītaliam vēnerat, Scīpiō, quī multa in Hispāniā bene ēgerat, expulsīs inde Carthāginiēnsibus, cōnsul factus in Āfricam missus est. Cui virō dīvīnī aliquid inesse exīstimābātur, adeō ut putārētur etiam cum nūminibus habēre sermōnem. Is Poenōrum exercitum prōflīgāvit, tentōriīs enim noctū clam incēnsīs, multōs mortālēs inter trepidātiōnem obtruncāvit. Quā clāde perterritus senātus Carthāginiēnsium Hannibalem ex Ītaliā arcessīvit. Quī ubi in Āfricam rediit, omnibus cōpiīs praefectus est, datō negōtiō ut Rōmānōs ex Āfricā expelleret. Cum utrimque perītissimī ducēs essent, atrōciter pugnātum est. Scīpiō autem, equitibus praepollēns, cum iīs Poenum ā tergō adortus, exercitum hostium fūdit fugāvitque. Vīctī Carthāginiēnsēs pācem inīquīs condiciōnibus impetrāvērunt. Hannibal exsulātum coāctus abīre, cum multās regiōnēs adiisset, venēnō tandem sē interemit.
dato negotio ut—‘being intrusted with the duty of.‘
exsulatum—supine.
exsulatum—supine.
57. The Conquest of Macedonia
Dēvictīs tandem Poenīs, Philippō, Macedonum rēgī, bellum indictum est, cuius potestās maior vidēbātur quam quae tolerārī posset. Adversus eum T. Quīnctius Flāminīnus rem prōsperē gessit. Pāx data est hīs lēgibus: nē Graeciae cīvitātibus, quās Rōmānī contrā eum dēfendissent, bellum īnferret; captīvōs et trānsfugās redderet; quīnquāgintā sōlum nāvēs habēret, reliquās Rōmānīs daret; per annōs decem quaterna mīlia pondō argentī praestāret, obsidem daret fīlium suum Dēmētrium. Rōmānus etiam Lacedaemoniīs intulit bellum. Ducem eōrum Nabidem vīcit, et quibus voluit condiciōnibus in fidem accēpit. Ingentī glōriā dūxit ante currum nōbilissimōs obsidēs, Dēmētrium Philippī fīlium et Armenēn Nabidis. Posteā Perseā Macedonum rēgem, quī bellum renovāverat, dēvīcit L. Aemilius Paullus, tōtamque Graeciam in prōvinciae fōrmam redēgit.
devictis—stronger than victis.
Macedonum-- Macedonia, to the N. of Greece, now [in the 1890s] part of Turkey.
his legibus--ablative of condition.
quaterna--The distributive numeral shews that the payment was to be annual.
Lacedaemoniis--the inhabitants of Laconia, in S. Greece. Its capital was Sparta.
quibus—attracted into the case of its antecedent; = is quas.
Macedonum-- Macedonia, to the N. of Greece, now [in the 1890s] part of Turkey.
his legibus--ablative of condition.
quaterna--The distributive numeral shews that the payment was to be annual.
Lacedaemoniis--the inhabitants of Laconia, in S. Greece. Its capital was Sparta.
quibus—attracted into the case of its antecedent; = is quas.
58. The Romans in Spain
Hōc ferē tempore Rōmānīs vehementer resistēbātur ab Hispānīs, quī cum Viriāthō duce rebellāssent, nōn semel exercitūs Rōmānōs fūdērunt. Cuius bellī cum, ut fit, Rōmānōs taedēre coepisset, ictō foedere, aliquamdiū quiēs fuit. Interim Q. Caepiō dux Rōmānōrum cum fortiōrem Viriāthum quam quī vincī posset exīstimāret, dolō et fraude ūtī cōnstituit. Itaque tribūs ex Viriāthī sodālibus magnō prōpositō praemiō suāsit ut illum dormientem trucīdārent. Neque tamen omnīnō requiēvit Hispānia, sēditiōne Numantiae initā. Quae cum reprimī nequīret, urbs obsidētur. Diū utrimque summā virtūte pugnātum est: cīvēs tandem plūrēs iīque nōbilissimī, omnī aditū urbis clausō, spē salūtis dēiectī, famē simul adāctī sē ipsī interfēcērunt. Quod cīvium supererat in dēditiōnem vēnit, et Hispānia pācāta est.
ut fit—‘as usual.’
Numantiae--one of the most important towns in Spain.
quod civium supererat—‘all the remaining citizens.’
Numantiae--one of the most important towns in Spain.
quod civium supererat—‘all the remaining citizens.’
59. The Destruction of Carthage
Post aliquot annōs Rōmānī, veritī nē Poenī refectīs vīribus clādem suam ulcīscī cōnārentur, occāsiōnem renovandī bellī quaerere cōnstituērunt. Itaque cum Masinissa rēx Numidiae, īdem socius Rōmānōrum, Poenīs bellum indīxisset, Rōmānī lēgātōs Carthāginem mīsērunt quī obsidēs imperārent, arma omnia trādī iubērent. Quibus condiciōnibus cum professī essent Poenī obtemperātūrōs sēsē, senātus rescrīpsit urbem Carthāginem dīruendam, novam decem mīlia passuum ā marī aedificandam. Negantibus bellum indictum est. Inde Carthāgō per triennium obsessa ā Scīpiōne vī expugnātur: incēnsa aedificia, moenia solō aequāta sunt. Triumphum Scīpiō ēgit, quī et ipse nōmen meruit quod avus eius accēperat, scīlicet ut propter virtūtem Āfricānus vocārētur.
Numidiae—a province in N. Africa.
imperarent—-subjunctive after qui final.
imperarent—-subjunctive after qui final.
60. Result of the Punic Wars
Fīnītō Pūnicō bellō cum Rōmānī imperitārent Italīs Graecīs Hispānīs, necnōn iīs quī in Asiā et Āfricā haud procul ā marī habitārent, mare Mediterrāneum lacus, ut ita dīcam, Rōmānus est factus. Itaque cum maior vidērētur Rōmānōrum potestās quam cui resistī posset, vīctae gentēs in officiō plērumque manēbant, sīve in prōvinciae fōrmam redāctae, sīve adhūc suīs rēgibus speciē parentēs, Rōmānīs servitūtem rēvērā servientēs. Inde nōnnisi adversus ignōtās parumque cīvīlēs gentēs bella gerī coepta sunt, quibus prō ut vincēbantur, iūra īnstitūta, ratiō dēnique vītae hūmāniōris trādita est.
ut ita dicam—‘so to speak.‘
in officio--‘loyal.’
servitutem--cognate accusative, or accusative of kindred meaning, used with neuter verbs.
pro ut vincebantur--‘as they were severally conquered.’
ratio—‘means.’
in officio--‘loyal.’
servitutem--cognate accusative, or accusative of kindred meaning, used with neuter verbs.
pro ut vincebantur--‘as they were severally conquered.’
ratio—‘means.’